Towards the great lexico-derivational model of the 20th century Polish vocabulary

Ku wielkiemu modelowi leksykalno-derywacyjnemu polszczyzny XX wieku

W artykule zaprezentowano wstępną koncepcję budowy tzw. wielkiego modelu leksykalnoderywacyjnego (supermodelu polszczyzny XX w.). Model ten, obejmujący od kilkudziesięciu do kilkuset tysięcy jednostek, dotyczy polszczyzny okresu 1901–2000 analizowanej frekwencyjnie w parametrach: leksykalnych (np. w zakresie kategorii nazw), derywacyjnych (tj. w zakresie np. określania inwentarza morfemów) i, oczywiście, chronologizacyjnych (w zakresie corocznej, kontynualnej obserwacji polszczyzny XX w.). Dotychczasowe badania leksykalno-diachroniczne dla słownictwa XX w. (a ściślej mówiąc: 2. poł. XX w.) opierały się głównie na materiale leksykograficznym. Np. modele autorstwa T. Smółkowej (1976), T. Smółkowej i D. Tekiel (1977) czy H. Satkiewicz (1969) wykorzystywały materiał ze Słownika języka polskiego pod red. W. Doroszewskiego. Istotnym krokiem w rozwoju wielkich modeli derywacyjnych były ujęcia np. H. Jadackiej (2001) i K. Waszakowej (1994, 2005), w których to modelach dodano komponent materiałowy, na który składały się jednostki pochodzące z własnych, dodatkowych względem materiału słownikowego ekscerpcji chronologizacyjnych (np. z tekstów prasowych). W związku zatem z zaistniałą potrzebą kolekcjonowania możliwie adekwatnie schronologizowanego materiału leksykalnego w językoznawstwie polskim w końcu XX w. pojawił się szczególnie ważny problem opracowania metodologii ekscerpcji i chronologizacji tego materiału. W literaturze przedmiotu ujmuje się zatem pewne koncepcje chronologizacyjne dla słownictwa XX w., które określić można mianem programów lingwochronologizacyjnych (autorstwa np. T. Smółkowej, D. Tekiel, J. Wawrzyńczyka czy P. Wierzchonia). Aplikacja każdego z tych programów (teorii ekscerpcji i chronologizacji) prowadzi do uzyskania pewnego modelu chronologizacyjnego polszczyzny XX w. Jedną z bardziej obiecujących kwantytatywnie i dokumentacyjnie teorii ekscerpcyjnych jest TLCH P. Wierzchonia. Jej aplikacja prowadzi do uzyskania takiej ilości oryginalnego materiału, głównie z 1. poł. XX w., który już w tej chwili umożliwia budowę modelu polszczyzny XX w. Model taki może z kolei powstać wyłącznie ze względu na teorię, w której chce się badać dane leksemy. Teoria to w innym wysłowieniu: zestaw pytań, które chce się postawić względem danego materiału. W artykule przedstawiono ponad 20 pytań, które piszący te słowa uważa za warte sformułowania pod adresem polszczyzny XX w. Uzyskanie odpowiedzi na te (i ewentualnie inne, kolejne) pytania pozwoli ukazać bogactwo, konieczność i piękno polszczyzny XX w.